Saposznikowia rozłożysta (Saposhnikovia divaricata)
Saposznikowia rozłożysta (Saposhnikovia divaricata (Turcz.) Schischk., syn. Ledebouriella divaricata (Turcz.), ang. Siler, chiń. Fang Feng) – bylina należąca do rodziny selerowatych (Apiaceae, syn. Umbelliferae – baldaszkowate), będąca jedynym znanym przedstawicielem rodzaju Saposhnikovia (daw. Ledebouriella). Saposznikowia rozłożysta występuje na ogólnie pojętym dalekim wschodzie: Mongolia, Chiny, wschodnia część Rosji, Japonia i Półwysep Koreański. Jest rośliną o przeciętnych wymaganiach glebowych, preferującą stanowiska nasłonecznione, w tym łąki, skraje lasów i wzgórza. Może również rosnąć na żwirowych zboczach.I,II
Saposznikowia rozłożysta rośnie na wysokość 30-80 cm, a jej okrągła łodyga rozgałęzia się już od podstawy. Natomiast liście są 2-3 pierzastodzielne, w kształcie jajowate lub podługowato-jajowate o długości 14-35 cm i szerokości 6-18 cm. W naturalnym środowisku występowania okres kwitnienia trwa od lipca do sierpnia (kwitnienie może następować również od sierpnia do końca września). Pojawiają się wtedy niewielkie białe kwiaty zebrane w skupiska w formie baldachów. Po kwitnieniu roślina wytwarza płaskie, owalne nasiona, które są wiatrosiewne. Saposznikowia rozłożysta wytwarza cylindryczny korzeń palowy.I-III
Surowcem zielarskim jest wysuszony korzeń saposznikowii (Radix Saposhnikoviae).I
SKŁADNIKI AKTYWNE
Korzeń saposznikowii rozłożystej
Do głównych składników aktywnych korzenia saposznikowii rozłożystej należą flawonoidy, w tym pochodne chromonu (głównie: cimifugina, prim-O-glukozylocimifugina, sec-O-glukozylohamaudol) i kumaryny. Wśród kumaryn najliczniejsze są furanokumaryny (m.in. bergapten, deltoina, fellopteryna, imperatoryna/pentosalen, psoralen, sapodiwaryna, ksantoarnol) i piranokumaryny (m.in. anomalina, deltoina, dekursinol, diwarykumaryny A-C, praeruptoryna B). Do innych ważnych związków aktywnych należą poliacetyleny (m,in. panaksynol/falkarinol, falkarinodiol, (8E)-10-hydroperoxy-1,8-heptadecadien-4,6-diyn-3-ol) oraz estry furanokumarynowe (lindiol – ester kwasu 2,3-hydroksy-2-metylobutanowego i nodakenetyny) i kwasów tłuszczowych (ester kwasu nerwonowego).I
Ponadto w korzeniu saposznikowii rozłożystej występuje olejek eteryczny (m.in. α-pinen, β-eudesmol, panaksynol, β-bisabolen, alkohole alifatyczne, falkarinol), saponiny steroidowe (daukosterol/eleuterozyd A), fitosterole (β-sitosterol, stigmasterol), nukleozydy (m.in. adenozyna), flawony (tektochryzyna), monoglicerydy (monolinoleinian glicerolu, monooleinian glicerolu), inne kumaryny (8′-epikleomiskozyna A), polisacharydy jednorodne (saponikovan A, B i C) kwaśne polisacharydy złożone (SPSa – zbudowane głównie z kwasu galakturonowego, arabinozy, galaktozy i ramnozy oraz SPSb – zbudowane głównie z kwasu galakturonowego, arabinozy, galaktozy, ramnozy i ksylozy) i związki mineralne (cynk: 29,4 μg/g i stront: 25,8 μg/g oraz chrom i nikiel).I
Owoc saposznikowii rozłożystej
Owoc saposznikowii rozłożystej zawiera m.in. olejek eteryczny, w którego skład wchodzą alkany (n-heptan, n-oktan, n-nonan), aldehydy (benzaldehyd, heptanal, n-kaproaldehyd, aldehyd kaprylowy), monoterpeny (kamfen, myrcen, α-pinen, β-pinen, α-tujen), ketony (2-heptanon, 2-oktanon).I
DZIAŁANIE
Korzeń saposznikowii wykazuje działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne (tu: wymiatające wolne rodniki), przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, immunoregulacyjne i immunostymulujące (stymulujące na układ odpornościowy). Ponadto działa antynowotworowo (w tym przeciwbiałaczkowo), antyproliferacyjnie (hamuje podziały komórkowe), przeciwdrgawkowo, przeciwzakrzepowo, przeciwmiażdżycowo i ochronnie na wątrobę.I
WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE
Saposznikowia rozłożysta w tradycyjnej medycynie chińskiej jest stosowana m.in. w leczeniu chorób układu nerwowego, odpornościowego i oddechowego.I
Stres oksydacyjny
Najsilniejsze działanie antyoksydacyjne korzenia saposznikowii wykazują kwaśne polisacharydy (SPS). Wymiatają wolne rodniki takie jak rodnik hydroksylowy jednocześnie hamując peroksydację lipidów. Działanie antyoksydacyjne wykazują również furanokumaryny takie jak: deltoina i pentosalen. Skuteczne są odwar (2 godziny ekstrakcji) i ekstrakty etanolowy.I
Działanie przeciwzapalne, antyalergiczne, przeciwbólowe i przeciwzwyrodnieniowe
Wyciąg alkoholowy z korzenia saposznikowii ze względu na działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe i przeciwzwyrodnieniowe polecany jest w chorobie zwyrodnieniowej stawów oraz w stanach zapalnych kości i stawów. W badaniu wykazano, że ekstrakt ten (po odparowaniu etanolu) hamuje syntezę cytokin i mediatorów związanych ze stanem zapalnym, w tym: czynnika martwicy nowotworu alfa (TNF-α), interleukiny 6 (IL-6), prostaglandyny E2 (PGE2) i tlenku azotu (NO). Ponadto ochrania tkankę chrzęstną i znajdującą się pod nią tkankę kostną oraz wspomaga odzyskanie zdolności do obciążania kończyn dolnych. Za działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe rośliny odpowiadają głównie chromony i kumaryny. W innym badaniu wykazano m.in., że jedna z piranokumaryn – anomalina hamuje stan zapalny związany z hiperalgezją (pot. nadmierna wrażliwość na ból).I,IV
Ponadto w badaniu z użyciem 2,4-dinitrochlorobenzenu (DNCB) jako związku wywołującego nadwrażliwość typu IV wykazano, że ekstrakt z korzenia saposznikowii rozłożystej obniża temperaturę ciała w porównaniu z grupą kontrolną (bez stosowania ekstraktu). Świadczyć to może o właściwościach antyalergicznych rośliny.I
Działanie antynowotworowe
Wśród badań nad aktywnością antynowotworową ekstraktu etanolowego (nadsącz po ekstrakcji etanolem) z korzenia saposznikowii najbardziej wrażliwe okazały się być komórki białaczki (linie: HL60, K562) i komórki raka piersi (linia MCF-7 i ujemna pod względem receptora estrogenowego linia komórkowa: MDA-MB-468). Ponadto połączenie ekstraktu z saposznikowii z chemioterapeutykami: kamptotecyną (alkaloid chinolonowy drzewa Camptotheca acuminata) oraz z paklitakselem (alkaloid terpenowy cisa krótkolistnego) wzmaga ich aktywność antyproliferacyjną wobec badanych linii komórek białaczki i raka piersi. Pozwala to na obniżenie dawki tych leków do poziomu o mniejszej liczbie skutków ubocznych. Jednakże ekstrakt z korzenia saposznikowii działa antagonistycznie z badanymi chemioterapeutykami w przypadku linii MDA-MB-468. Natomiast w badaniach na linii komórkowej mięsaka (linia S180) wykazano, że saposznikowia rozłożysta wzmaga działanie antynowotworowe makrofagów wobec komórek mięsaka.I,V
Działanie immunostymulujące
W badaniach in vitro wykazano, że polisacharyd z grupy arabinogalaktanów (SDNP-2) wyizolowany z wodnego ekstraktu hamuje immunosupresję makrofagów w obecności komórek czerniaka. Świadczy to o działaniu immunostymulującym tego polisacharydu na makrofagi.VI W innym badaniu odnotowano również pozytywny wpływ polisacharydów na zdolność makrofagów do fagocytozy. Natomiast inni badacze wykazali, że polisacharydy z korzenia saposznikowii zwiększają ilość limfocytów T pomocniczych (CD3+ CD4+) z 27,28%±2,30% do 45,82%±1,54% (w dawkach 250–1000 mg/kg).I
Działanie przeciwzakrzepowe
W różnych badaniach stwierdzano działanie przeciwzakrzepowe, usuwające zastoje w naczyniach krwionośnych i poprawiające krążenie. W badaniach z użyciem ekstraktu butanolowego wykazano wydłużenie czasu krzepnięcia krwi i krwawienia. Może to świadczyć o wpływie na funkcję fibrynogenu i S. divaricata ma również działanie przeciwzakrzepowe, wspomagające krążenie krwi i usuwające zastoje krwi. Ekstrakt n-butanolowy z korzenia wydłuża czas krwawienia i krzepnięcia u myszy, prawdopodobnie poprzez wpływ na funkcję oraz ilość fibrynogenu i erytrocytów. W innym badaniu potwierdzono, że olejki eteryczne zawarte w korzeniu saposznikowii wydłużają czas krzepnięcia i mają dobre działanie przeciwzakrzepowe.I
Zastosowanie w hodowli bydła
Według badań diwarykumaryny A-C zawarte w korzeniu saposznikowii wykazują działanie przeciwwirusowe wobec wirusa biegunki epidemicznej świń (PEDV – porcine epidemic diarrhea virus). Wśród nich zwłaszcza diwarykumaryna B silnie hamuje replikację wirusa PEDV (na etapie translacji).I
PRZECIWWSKAZANIA
Nie zaleca się przekroczenia dawki, gdyż może to spowodować objawy senności, płytki oddech i nietrzymanie moczu. Jednakże średnia dawka śmiertelna (badana u myszy) jest wysoka: 184 g/kg m.c. dla ekstraktu uzyskanego po gotowaniu w wodzie i jej odparowaniu oraz 118 g/kg m.c. dla ekstraktu otrzymanego po ekstrakcji etanolem i jego odparowaniu. Oznacza to, że preparaty z korzenia saposznikowii są bezpieczne do stosowania przy racjonalnym zażywaniu.I Podobnie jak inne rośliny należące do rodziny selerowatych saposznikowia rozłożysta zawiera substancje fotouczulające (tutaj: psoralen). Z tego względu po jej zażyciu należy chronić skórę filtrem UV w trakcie ekspozycji na promieniowanie słoneczne.
STOSOWANIE
Korzeń saposznikowii rozłożystej stosuje się w formie odwarów, nalewek i w mieszankach z innymi ziołami.
LITERATURA
I. Yang M, Wang CC, Wang WL, et al. Saposhnikovia divaricata-An Ethnopharmacological, Phytochemical and Pharmacological Review. Chin J Integr Med. 2020;26(11):873-880. doi:10.1007/s11655-020-3091-x.
II. https://plantiary.com/plant/saposhnikovia-divaricata_42480.html
III. https://www.jelitto.com/Seed/Herbs/SAPOSHNIKOVIA+divaricata+BLBP+03+Portion+s.html
IV. Chun JM, Kim HS, Lee AY, Kim SH, Kim HK. Anti-Inflammatory and Antiosteoarthritis Effects of Saposhnikovia divaricata ethanol Extract: In Vitro and In Vivo Studies. Evid Based Complement Alternat Med. 2016;2016:1984238. doi: 10.1155/2016/1984238. Epub 2016 Mar 2. PMID: 27042186; PMCID: PMC4793093.
V. Tai J, Cheung S. Anti-proliferative and antioxidant activities of Saposhnikovia divaricata. Oncol Rep. 2007 Jul;18(1):227-34. PMID: 17549372. URL
VI. Dong CX, Liu L, Wang CY, Fu Z, Zhang Y, Hou X, Peng C, Ran RX, Yao Z. Structural characterization of polysaccharides from Saposhnikovia divaricata and their antagonistic effects against the immunosuppression by the culture supernatants of melanoma cells on RAW264.7 macrophages. Int J Biol Macromol. 2018 Jul 1;113:748-756. doi: 10.1016/j.ijbiomac.2018.03.022. Epub 2018 Mar 5. PMID: 29518443.
VII. Źródło fotografii: By Urgamal Magsar https://www.inaturalist.org/people/urgamal – https://www.inaturalist.org/observations/128237667, CC BY 4.0