Wrotycz maruna, Złocień maruna (Tanacetum parthenium)
Wrotycz maruna, syn. Złocień maruna (Tanacetum parthenium, syn. Chrysanthemum parathenium, ang. Feverfew) – gatunek byliny należące do rodziny astrowatych (Asteraceae, syn. Compositae – złożone). Naturalnie występuje na terenie południowej Europy oraz Azji Mniejszej. Natomiast obecnie rozpowszechniony jest w prawie całej Europie i w krajach Azji wschodniej, środkowej i północnej. W Polsce jest uprawiany do celów leczniczych i jako roślina ozdobna. Złocień maruna jest rośliną wydzielającą dosyć mocny aromat, który odstrasza niektóre niechciane owady.
Wrotycz maruna jest niższy od wrotycza pospolitego osiągając przy tym wysokość 30 – 60 cm. Jego łodyga rozgałęzia się u góry, wytwarzając po bokach pierzastosiecznie liście, nieco zaokrąglone o odcinkach pierzasto wcinanych, podługowato-eliptycznych. Na szczycie tworzy niewielkie koszyczki kwiatowe rozmieszczone w formie baldachogrona. W przeciwieństwie do wrotycza pospolitego, wrotycz maruna wytwarza na brzegach dobrze widoczne białe kwiaty języczkowe. Okres kwitnienia przypada okres od czerwca do października. Natomiast owoc wrotyczu maruna stanowi niełupka.
Surowcem zielarskim jest liść, kwiat, a także całe ziele wrotyczu maruna. Surowiec zbierany jest w okresie kwitnienia.
SKŁADNIKI AKTYWNE
Złocień maruna zawiera terpeny, w tym: monoterpeny (kamfora, kamfen, borneol), seskwiterpeny (germakren D, β-farnezen) oraz terpenoidy: laktony seskwiterpenowe (partenolid, santamaryna), seskwiterpenoidy (β-eudesmol, eudesm-7(11)-en-4-ol [ang. juniper camphor]). Występują estry terpenów (duży udział ma octan bornylu, a mniejszy izowalerianian bornylu i octan chryzantenylu) i węglowodory aromatyczne (p-cymen). Ponadto zawiera glikozydy flawonoidowe (apigenina, 7-glukuronid apigeniny, pochodne 6-hydroksykemferolu, kwercetagetyna oraz luteolina i jej pochodne) i flawonole (santyna).
Skład może się znacznie różnić w zależności od kraju pochodzenia.
DZIAŁANIE
Wrotycz maruna wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwgorączkowe, rozszerzające obwodowe naczynia krwionośne, przeciwrobacze, przeciwwszawicze, abtybakteryjne i przeciwgrzybicze (grzybica skóry). Ponadto złocień maruna wykazuje działanie antynowotworowe i przeciwdepresyjne oraz pobudza miesiączkę.
WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE
Wrotycz maruna jest od dawna stosowany w leczeniu objawów wielu chorób. Pierwszą z nich jest migrena, gdzie preparaty wrotycza maruna zmniejszają częstotliwość napadów bólów migrenowych. Przywraca przy tym pamięć i sprawność fizyczną oraz obniża uczucie lęku. Ponadto wodny ekstrakt z ziela wrotyczu maruna działa przeciwdepresyjnie z uwagi na wpływ na układ GABA-ergiczny i ekspresję serotoniny w mózgu.
W rozsądnych dawkach ziele wrotyczu maruna zalecane jest w leczeniu chorób infekcyjnych, zwłaszcza zakażeń gronkowcem złocistym (minimalne st. hamujące: 8 ml olejku eterycznego/dm3) oraz zakażeń grzybiczych. Najważniejszym składnikiem aktywnym jest tu partenolid. Dodatkowo wartość leczniczą surowca w chorobach infekcyjnych potwierdza działanie przeciwgorączkowe (stąd też pochodzi angielska nazwa rośliny – feverfew) i przeciwzapalne oraz poprawa drożności zatkanego nosa. Za działanie to w głównej mierze odpowiada partenolid, który hamuję aktywność lipooksygenaz i cyklooksygenaz biorących udział w syntezie prostaglandyn (mediatorów odczynu zapalnego). Ponadto ekstrakty z złocienia maruna blokują uwalnianie histaminy z komórek tucznych, co ma znaczenie w leczeniu stanów alergicznych. Natomiast badanie wpływu kapsułek zawierających sproszkowany liść złocienia maruna w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów udowodniło wartość leczniczą surowca. Efekt leczniczy jest tu związany z hamowaniem ekspresji wewnątrzkomórkowej cząsteczki adhezyjnej-1 (ICAM-1) przez fibroblasty obecne w mazi stawowej.
Natomiast nad aktywnością przeciwrobaczą potwierdzają skuteczność składników rośliny (partenolid) w zwalczaniu przywry żylnej (Schistosoma mansoni), niektórych nicieni (np. Ascaridia galli) i owsików. Podobnie jak olejek wrotyczowy, olejek z wrotycza maruna posiada właściwości odstraszające owady, w tym wesz ludzką i stonkę ziemniaczaną. Ponadto działa korzystnie na układ pokarmowy pobudzając pracę wątroby i procesy trawienne oraz hamuje skurcze jelit i żołądka. Dzięki działaniu przeciwskurczowemu i przeciwzapalnemu może być również stosowany w bolesnych miesiączkach.
Wykazuje również działanie przeciwnowotworowe (poprzez działanie cytostatyczne i hamowanie przerzutów przy nowotworze jelita grubego, pęcherza, raku piersi, białaczce, szpiczaku, czerniaku i glejaku). Partenolid uwrażliwia również komórki nowotworowe na działanie czynnika martwicy nowotworów (TNF-α) przyczyniając się do ich apoptozy. Ma to miejsce poprzez blokadę przemieszczania kompleksu kinaz IkappaB (IKK) do receptora TNF i blokadę aktywność czynnika transkrypcyjnego-kappaB (NF-kappaB) oraz wzmocnienie aktywności N-końcowej kinazy c-Jun (JNK). Ponadto uwrażliwia on komórki nowotworowe na niektóre chemioterapeutyki dzięki czemu można zwiększać ich efekt terapeutyczny.
PRZECIWWSKAZANIA
Wrotycz maruna jest uznawany za bardziej bezpieczny w stosowaniu niż wrotycz pospolity jednakże przy jego stosowaniu czasem występują działania niepożądane. Nie należy go łączyć z lekami przeciwzakrzepowymi, gdyż hamuje on aktywność płytek krwi (biorących udział w krzepnięciu krwi). Ponadto jeśli występują objawy niepożądane (np. owrzodzenie jamy ustnej lub podrażnienie przewodu pokarmowego) to należy odstawić jego stosowanie. Niektóre osoby mogą być uczulone na preparaty ze złocienia maruna. Kobiety w ciąży i karmiące nie powinny stosować preparatów ze złocieniem maruna.
STOSOWANIE
W postaci naparów, odwarów i nalewek. Na bóle migrenowe można przyjmować 100-300 mg sproszkowanych liści złocienia, np. z łyżką miodu 4 razy dziennie. U dzieci o wadze 20-25 kg stosuje się 1/3 podanej dawki. Natomiast w stanach zapalnych (np. na zapalenie stawów) zaleca się stosowanie 60-120 kropli płynnego ekstraktu z rośliny dwa razy dziennie lub pijąc napar (jak podano poniżej).
- Napar ze złocienia – 1 łyżkę pociętego lub zmielonego ziela zalewamy 300 ml wrzącej wody, dodajemy 5 ml oleju z kiełków pszenicy i odstawiamy do naciągnięcia na 30 minut. Po odcedzeniu napar pijemy kilka razy dziennie po pół szklanki.
- Odwar ze złocienia – 1 łyżkę pociętego lub zmielonego ziela zalewamy 300 ml wody i gotujemy przez 10 minut. Następnie, uzupełniamy wyparowaną wodę, dodajemy łyżeczkę oleju z kiełków pszenicy i odstawiamy do naciągnięcia na 30 minut. Po odcedzeniu odwar pijemy po kilka razy dziennie po pół szklanki. Można go również stosować zewnętrznie do okładów i lewatyw, podobnie jak wrotycz pospolity.
LITERATURA
I. prof. dr hab. Zbigniew Podbielewski: Słownik roślin użytkowych. Wydanie V. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1985. ISBN: 83-09-00256-4.
II. Lidia Wincek: Roślinne terapie antynowotworowe w praktyce terapeutycznej. Vital, Białystok 2017. ISBN: 978-83-65404-64-0.
III. Penelope Ody, tłum. Małgorzata Garbarczyk: Uzdrawiająca moc ziół. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2008. ISBN: 978-83-7073-644-6.
IV. Cárdenas J, Reyes-Pérez V, Hernández-Navarro MD, Dorantes-Barrón AM, Almazán S, Estrada-Reyes R. Anxiolytic- and antidepressant-like effects of an aqueous extract of Tanacetum parthenium L. Schultz-Bip (Asteraceae) in mice. J Ethnopharmacol. 2017 Mar 22;200:22-30. doi: 10.1016/j.jep.2017.02.023. Epub 2017 Feb 16. PMID: 28213105.
VI. Pareek A, Suthar M, Rathore GS, Bansal V. Feverfew (Tanacetum parthenium L.): A systematic review. Pharmacogn Rev. 2011 Jan;5(9):103-10. doi: 10.4103/0973-7847.79105. PMID: 22096324; PMCID: PMC3210009.
VII. Studzińska-Sroka E, Znajdek-Awizeń P, Gawron-Gzella A. Badania nad działaniem przeciwmigrenowym złocienia maruny (Tanacetum parthenium (L.) Sch. Bip.) [Studies on the antimigraine action of Feverfew (Tanacetum parthenium (L.) Sch. Bip.)]. Wiad Lek. 2013;66(2 Pt 2):195-9. Polish. PMID: 25775817.
VIII. Zhang S, Lin ZN, Yang CF, Shi X, Ong CN, Shen HM. Suppressed NF-kappaB and sustained JNK activation contribute to the sensitization effect of parthenolide to TNF-alpha-induced apoptosis in human cancer cells. Carcinogenesis. 2004 Nov;25(11):2191-9. doi: 10.1093/carcin/bgh234. Epub 2004 Jul 15. PMID: 15256485.
IX. Źródło ryciny: Emőke Dénes – CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=15572342