Droga do natury

Atraktylod wielkogłówkowy (Atractylodes macrocephala Koidz) – wieloletnia roślina należąca do rodziny Astrowatych (Asteraceae), występująca w Chinach, Korei i Japonii. Uprawiana jest m.in. na terenie centralnych i wschodnich Chin (prowincje: Anhui, Zhejiang). W stanie dzikim występuje na 600-2800 m.n.p.m. (np. dystrykt Qimen) i nieznacznie różni się od odmiany uprawnej morfologią.^I,V,VII Atraktylod wielkogłowkowy występuje m.in. na górskich terenach podmokłych, w lasach i na łąkach.^VII,X Jest to roślina osiągająca 20 – 60 cm wysokości. Liście są lancetowate do wąskoeliptycznych, brzegami ząbkowane. W środkowej części łodygi liście są ogonkowe. Korona kwiatowa jest purpurowoczerwona. Natomiast owoc stanowi niełupka.^VII

Surowcem zielarskim jest wysuszone kłącze atraktyloda wielkogłówkowego. W chinach kłącze atraktyloda (chin. Bai Zhu) jest stosowane od czasów dynasti Tang, czyli przez ponad 1000 lat.^IV

SKŁADNIKI AKTYWNE

Kłącze

Kłącze atraktyloda wielkogłówkowego zawiera laktony seskwiterpenowe (atraktylenolidy I-IV, 3-acetylo-atraktylon), laktony biseskwiterpenowe (biatraktylenolid II), seskwiterpenoidy (β-eudesmol), triterpenoidy (octan tarakserylu). Ponadto zawiera węglowodany: arabinozę, glukozę, galaktozę, ksylozę, mannozę, ramnozę i kwas galakturonowy. ^I,II,VI

Ziele

Nadziemne części atraktyloda wielkogłówkowego zawierają m.in. laktony seskwiterpenowe (atraktylenolidy I-III), które odpowiadają za większość właściwości leczniczych. Poza tym ziele zawiera fenole (2,6-dimetoksyfenol – syringol), 7-hydroksykumaryny (skopoletyna), kwasy fenolowe (kwas ferulowy, kawowy, 4-metoksycynamonowy, protokatechowy), glikozydy fenolowe (eleuterozyd D – syringina). Ponadto ziele atraktyloda zawiera węglowodany, w tym cukry (D-mannitol).^III

DZIAŁANIE

Kłącze atraktyloda wielkogłówkowego wykazuje działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne, gastroprotekcyjne, hepatoprotekcyjne, hipoglikemiczne, moczopędne, antynowotworowe.^I Natomiast olejek eteryczny otrzymywany z kłącza atraktyloda wykazuje działanie przeciwzapalne i antynowotworowe.

WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE

W tradycyjnej medycynie chińskiej (TCM) atraktylod wielkogłówkowy w stanie surowym stosowany jest na inne dolegliwości niż w stanie przetworzonym. Surowe kłącze atraktyloda stosowane jest w obrzęku i bólach reumatycznych, natomiast przetworzone używa się w zaburzeniach jelitowo-żołądkowych, w tym w niestrawności.^IV

Z innych badań wynika, że olejki eteryczne i sam atraktylon wykazują właściwości przeciwzapalne ze względu na to, że zmniejszają wydzielanie tlenku azotu przez komórki odpornościowe.^VIII

Medycyna chińska poleca stosowanie wywarów z kłącza atraktyloda w leczeniu nadwraźliwości jelit w zespole jelita drażliwego. Według badań obniża on poziom serotoniny (5-hydroksytryptaminy, wazoaktywnego peptydu jelitowego oraz zwiększa zawartość wody w kale. Najlepsze działanie lecznicze obserwuje się w połączeniu kłącza atraktyloda białego z korzeniem piwonii białej (Paeonia lactiflora).^IX

Najsilniejsze działanie antynowotworowe wobec nowotworów układu pokarmowego (linie komórkowe: HepG2, MCG803 i HCT-116) wykazuje atraktylon oraz olejki eteryczne zawarte w surowym kłączu atraktyloda. Olejek eteryczny otrzymany z przetworzonego kłącza wykazuje słabsze właściwości antynowotworowe zwłaszcza wobec komórek nowotworu wątrobowo-komórkowego (HepG2) – IC₅₀ ≈ 54 μg/ml (surowy) i IC₅₀ ≈ 71 μg/ml (przetworzony). Natomiast różnica w właściwościach antynowotworowych olejków eterycznych surowca surowego i nieprzetworzonego wobec raka żołądka (linia MCG803) i raka okrężnicy (linia HCT-116) jest niewielka. Atraktylon wykazuje następujące wartości hamowania proliferacji 50% komórek nowotworowych: nowotwór wątroby – IC₅₀ ≈ 24 μg/ml, rak żołądka – IC₅₀ ≈ 82 μg/ml, rak okrężnicy IC₅₀ ≈ 68 μg/ml. Dlatego uważa się, że atraktylon ma potencjał terapeutyczny w leczeniu tych nowotworów. Wartości IC₅₀ odczytano samodzielnie z tabeli dołączonej do publikacji (autorzy nie podali tych wartości).^VIII

PRZECIWWSKAZANIA I SKUTKI UBOCZNE

U osób uczulonych na rodzinę astrowatych może pojawić się alergia. Składnik atraktyloda -atraktylenolid może powodować nudności oraz uczucie suchości w ustach.^XI

STOSOWANIE

W medycynie chińskiej stosowany jest w formie plastrów zasmażanych z otrębami pszennymi.^IV

LITERATURA

I. Zhu Q, Lin M, Zhuo W, Li Y. Chemical Constituents from the Wild Atractylodes macrocephala Koidz and Acetylcholinesterase Inhibitory Activity Evaluation as Well as Molecular Docking Study. Molecules. 2021 Dec 1;26(23):7299. doi: 10.3390/molecules26237299. PMID: 34885880; PMCID: PMC8659057.

II. Li Y, Dai M, Peng D. New bisesquiterpenoid lactone from the wild rhizome of Atractylodes macrocephala Koidz grown in Qimen. Nat Prod Res. 2017 Oct;31(20):2381-2386. doi: 10.1080/14786419.2017.1309531. Epub 2017 Mar 27. PMID: 28345357. [Abstrakt]

III. Peng W, Han T, Liu Q, Qin L. [Chemical constituents from aerial part of Atractylodes macrocephala]. Zhongguo Zhong Yao Za Zhi. 2011 Mar;36(5):578-81. Chinese. PMID: 21657075. URL

IV. Shan GS, Zhang LX, Zhao QM, Xiao HB, Zhuo RJ, Xu G, Jiang H, You XM, Jia TZ. Metabolomic study of raw and processed Atractylodes macrocephala Koidz by LC-MS. J Pharm Biomed Anal. 2014 Sep;98:74-84. doi: 10.1016/j.jpba.2014.05.010. Epub 2014 May 16. PMID: 24893211.

V. Cai H, Xu Z, Luo S, Zhang W, Cao G, Liu X, Lou Y, Ma X, Qin K, Cai B. Study on chemical fingerprinting of crude and processed Atractylodes macrocephala from different locations in Zhejiang province by reversed-phase high-performance liquid chromatography coupled with hierarchical cluster analysis. Pharmacogn Mag. 2012 Oct;8(32):300-7. doi: 10.4103/0973-1296.103659. PMID: 24082634; PMCID: PMC3785168.

VI. Liu C, Wang S, Xiang Z, Xu T, He M, Xue Q, Song H, Gao P, Cong Z. The chemistry and efficacy benefits of polysaccharides from Atractylodes macrocephala Koidz. Front Pharmacol. 2022 Aug 25;13:952061. doi: 10.3389/fphar.2022.952061. PMID: 36091757; PMCID: PMC9452894.

VII. http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=3&taxon_id=200023528

VIII. Gu S, Li L, Huang H, Wang B, Zhang T. Antitumor, Antiviral, and Anti-Inflammatory Efficacy of Essential Oils from Atractylodes macrocephala Koidz. Produced with Different Processing Methods. Molecules. 2019 Aug 15;24(16):2956. doi: 10.3390/molecules24162956. PMID: 31443182; PMCID: PMC6719198.

IX. Bai W, Wang Z, Liang J, Deng H. Atractylodes macrocephala-Paeonia lactiflora Class Formula for the Treatment of Irritable Bowel Syndrome: A Systematic Review With Meta-Analysis and Trial Sequential Analysis. Cureus. 2023 Dec 5;15(12):e49997. doi: 10.7759/cureus.49997. PMID: 38186470; PMCID: PMC10769129.

X. Luo L, Cai J, Zhou Z, Tang W, Xue J, Liu J, Hu H, Yang F. Polysaccharides from Rhizoma Atractylodis Macrocephalae: A Review on Their Extraction, Purification, Structure, and Bioactivities. Evid Based Complement Alternat Med. 2022 Aug 17;2022:2338533. doi: 10.1155/2022/2338533. PMID: 36034948; PMCID: PMC9402290.

XI. https://www.rxlist.com/supplements/atractylodes.htm#SideEffects